ΕΝΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΚΕΨΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ

Του Πέτρου Παπαγεωργίου

Αυτό το άρθρο δεν έχει σκοπό να πάρει κάποια θέση στο θέμα της γεωθερμίας. Έχει σκοπό με την διατύπωση κάποιων σκέψεων και προβληματισμών να διαμορφώσει ένα πλαίσιο προσέγγισης του θέματος, χρήσιμο νομίζουμε για όλες τις πλευρές που τις απασχολεί το δύσκολο και σοβαρό αυτό ζήτημα.

Τι συνηγορεί και πιέζει για την εκμετάλλευση της γεωθερμίας υψηλής ενθαλπίας;
1. Η γενική συγκυρία που έχει διαμορφωθεί περί τα ενεργειακά. Πανάκριβο και όλο και εξαντλούμενο πετρέλαιο, συσσώρευση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, αυξανόμενο φαινόμενο του θερμοκηπίου και άρα ανάγκη στροφής προς τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας μεταξύ των οποίων και η γεωθερμία. Που όταν την έχει ένας τόπος κατ’ αρχήν οφείλει να την αξιοποιήσει. Εκτός κι εάν έχει σοβαρούς λόγους να το αποφύγει.
2. Η παραγωγή ενέργειας είναι και μια πολύ καλή μπίζνα. Και για τον δικαιούχο (το κράτος) αλλά και για τον ανάδοχο (κοινοπραξία ΔΕΗ και S&B). Ο πρώτος για να ανταποκριθεί στην ανάγκη συμμόρφωσής του σε διεθνείς υποχρεώσεις ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών ενέργειας αλλά και για να εισπράττει το δικαίωμα του ιδιοκτήτη. Και ο δεύτερος για να στήσει μια εξόχως αποδοτική και επιδοτούμενη επιχείρηση μεγάλης κλίμακας. Επομένως είναι αναμενόμενο ότι θα προσπαθήσουν να πείσουν τον Μηλέικο λαό ότι οφείλει και ότι τον συμφέρει να συγκατανεύσει στην ανάπτυξη της εκμετάλλευσης της γεωθερμίας υψηλής ενθαλπίας.

Θα προσπαθήσουν επομένως να απαντήσουν πειστικά - αν γίνεται - στο καίριο ερώτημα:
- Γιατί να θελήσει ο λαός της Μήλου την εκμετάλλευση της γεωθερμίας υψηλής ενθαλπίας;
Το νησί βρίσκεται σε μια κατάσταση οριακής εξισορρόπησης επάνω στα δυο του κύρια οικονομικά πόδια - της εξόρυξης και του τουρισμού - και θέλει μια ήπια αειφόρο ανάπτυξη που δεν θα παραβιάζει τη "φέρουσα ικανότητά" του ώστε να μπορέσει να διασφαλίσει μια ποιοτική αναπτυξιακή πορεία και για τις επόμενες γενιές. Το περιβάλλον του είναι ήδη επιβαρυμένο σε σημείο που παραπέρα υποβάθμισή του θα κατέστρεφε αυτό το πολύτιμο κεφάλαιο-προϊόν που αποτελεί την διαχρονική εγγύηση ευημερίας για τον τόπο.
Γιατί λοιπόν να θελήσει ο λαός της Μήλου να διακυβευθεί η υπάρχουσα ήσυχη ευημερία με την εισαγωγή ενός τεράστιου οικονομικο-βιομηχανικού παράγοντα που, εκτός από την δυνητική απειλητικότητά του για το περιβάλλον και όχι μόνον, θα αποτελέσει οπωσδήποτε έναν ισχυρό παράγοντα εκτροπής από τις υπάρχουσες αναπτυξιακές επιλογές του νησιού; Επιλογές που αρνούνται την υψηλή ενθαλπία. Αφού αυτή, λόγω μεγέθους και ισχύος, θα μπορεί να στρέψει την ανάπτυξη σε κατεύθυνση ακόμα πιο βιομηχανική.

Η κοινοπραξία όμως τονίζει και δεσμεύεται με πεποίθηση ότι «η γεωθερμία θα προχωρήσει μόνο με τη σύμφωνη γνώμη του λαού της Μήλου».
Αυτό βάζει σε σκέψεις… Πώς και με τί θα τον κάνει ν’ αλλάξει γνώμη; …

Σύμφωνα με το νόμο το γεωθερμικό δυναμικό είναι περιουσία του Δημοσίου. Όπως τα μεταλλεύματα. Δεν ανήκει ούτε στους ιδιοκτήτες της γης ούτε οι κάτοικοι της περιοχής έχουν κάποιο προνομιακό δικαίωμα επ’ αυτού. Το δικαίωμα εκμετάλλευσης, η απόφαση για εκμετάλλευση και οι προκύπτοντες από αυτήν πόροι ανήκουν αποκλειστικά στο Δημόσιο. Το Δημόσιο μπορεί να κάνει την εκμετάλλευση χρησιμοποιώντας και ιδιωτικούς φορείς (βλέπε την κοινοπραξία).
Ενώ όμως οι κάτοικοι της περιοχής δεν αποκτούν κάποιο ιδιοκτησιακής υφής δικαίωμα στην απόφαση για την εκμετάλλευση απλά εκ του ότι αυτή γίνεται στον τόπο τους, έχουν κάποιο άλλο πολύ ζωτικό δικαίωμα που σχετίζεται με αυτή. Το δικαίωμα που γεννιέται από την βλάβη που ενδεχομένως τους προξενεί η εκμετάλλευση. Και άρα το δικαίωμα είναι ανάλογο της βλάβης.

Μπαίνει λοιπόν θέμα ποσοτικοποίησης της βλάβης.
Εάν η βλάβη εκτιμηθεί μεγαλύτερη από ένα κρίσιμο σημείο τότε οι κάτοικοι δικαιούνται να απαιτούν να μην γίνει η εκμετάλλευση.
Εάν η βλάβη είναι μηδενική καμιά απαίτηση δεν δικαιούνται να έχουν.
Για όλες τις ενδιάμεσες τιμές δικαιούνται αντίστοιχης αποζημίωσης ή αντισταθμιστικών παροχών.

Για να εκτιμηθεί η βλάβη πρέπει να γίνει γνωστό το τελικό (και όχι κάποιο "πιλοτικό"…) μέγεθος της εγκατάστασης εκμετάλλευσης καθώς επίσης και τα πλήρη τεχνικά χαρακτηριστικά της λειτουργίας της.
Βάσει αυτών η βλάβη θα εκτιμηθεί σε διάφορες πτυχές.
Γιατί η βλάβη μπορεί να είναι πολλών ειδών:
Από την "άμεση βλάβη" που προκύπτει ή μπορεί να προκληθεί από παρενέργειες της λειτουργίας της εγκατάστασης
μέχρι την "αρνητική επίπτωση" που έχει η εγκατάσταση στην αισθητική διαμόρφωση του περιβάλλοντος και, κυρίως, στις αναπτυξιακές επιλογές της τοπικής κοινωνίας.

Είναι ευνόητο ότι στις σχετικές “διαπραγματεύσεις” η πλευρά της εκμετάλλευσης θα προσπαθήσει να δείξει ότι η τεχνολογία που προτίθεται να χρησιμοποιήσει θα είναι απόλυτα ασφαλής και χωρίς παρενέργειες ώστε να ελαχιστοποιήσει την προεκτίμηση της "άμεσης βλάβης". (Και είναι αναμενόμενο ότι η κοινοπραξία θα προσέλθει αρκετά προετοιμασμένη και διαβασμένη γι αυτό).
Ενώ η πλευρά των κατοίκων, πέραν των έντονων επιφυλάξεών της για την παραπάνω τεχνολογική "βεβαιότητα", θα προσπαθήσει να μεγιστοποιήσει τις έμμεσες "αρνητικές επιπτώσεις" της εγκατάστασης στη φυσιογνωμία του νησιού και τις οικονομικο-κοινωνικές της συνέπειες. (Αλλά πόσο προετοιμασμένη και διαβασμένη αλήθεια θάναι; Πώς θα εκπροσωπηθεί; Και με τι γνώση;)

Για αποφευχθεί το σίγουρο "μπάχαλο" των συγκεντρώσεων "ενημέρωσης" του κοινού, που και κοροϊδία άλλωστε είναι – πώς να ενημερώσεις σε δυο ώρες ένα τόσο δύσκολο ακροατήριο για ένα τόσο δύσκολο θέμα; – αλλά και για σταματήσει η παρεξηγήσιμη τακτική της ενημέρωσης σε κατ’ ιδίαν επαφές με πρόσωπα και αντιπροσώπους φορέων, ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΛΟΥΜΕ η κοινοπραξία να ανοίξει τίμια τα χαρτιά της με σοβαρότητα και καθαρότητα συντάσσοντας και διανέμοντας προς πάντες ένα παχύ τεύχος με μια πλήρη και εμπεριστατωμένη μελέτη – πρόταση επί του θέματος. Που να χρησιμεύσει σαν μια κατ’ αρχήν βάση για συζήτηση. Ώστε η κριτική, οι τοποθετήσεις και οι αντιρρήσεις να γίνουν επί συγκεκριμένων θεμάτων, και να είναι αντίστοιχα σοβαρές και μελετημένες και όχι οι άναρθροι λαϊκισμοί που αλλιώς θα κυριαρχήσουν. Στο κάτω – κάτω για όλα τα έργα επιβάλλεται να συντάσσονται μελέτες. Τεχνικές, οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές κτλ. Που είναι δημόσια έγγραφα. Μπορεί η κοινοπραξία να το κάνει αυτό; Αισθάνεται ότι έχει τα δίκαια και τα επιχειρήματα και τα κίνητρα για τον κόσμο που θα τον κάνουν ν’ αλλάξει μυαλά; Αν θεωρεί ότι τα έχει, τότε ας τα καταθέσει εγγράφως και λεπτομερώς. Ώστε να επιδιωχθεί να ακολουθηθεί μια αντικειμενική διαδικασία διαπραγμάτευσης. Αν όμως προκρίνει τακτικές "εχεμύθειας" και πλάγιας προσέγγισης του στόχου της, τότε αναπόφευκτα και δίκαια θα έχει απέναντι βουερές "παμμηλιακές" και τα τοιαύτα. Κι αν επιμείνει θα φθάσουμε ίσως και στα ματ. Όμως η κοινοπραξία δεσμεύτηκε με αυτοπεποίθηση ότι «η γεωθερμία θα προχωρήσει μόνο με τη σύμφωνη γνώμη του λαού της Μήλου». Για να δούμε λοιπόν πώς το εννοεί.

Πρέπει η μελέτη – πρόταση να ικανοποιεί τρία καίρια προαπαιτούμενα:
1ον. Πώς θα ελαχιστοποιηθούν οι πραγματικά υφιστάμενες ακόμα και σήμερα τεχνικές αβεβαιότητες, κίνδυνοι αστοχιών και παρενέργειες στην εκμετάλλευση μεγάλης κλίμακας της γεωθερμίας υψηλής ενθαλπίας; Είναι δυνατόν να παραχθεί μια άψογη μελέτη που να αντέχει σε υψηλού επιπέδου και αυστηρότητας κριτική, με τεχνολογία και μεθοδολογία που θα αντιμετωπίζει όλα τα πιθανά προβλήματα; Είναι δυνατόν να αποφευχθεί πλήρως η επαφή του γεωθερμικού υγρού (με τα τουλάχιστον ύποπτα περιεχόμενά του) με την ατμόσφαιρα; Υπάρχει δυνατότητα ελέγχου των ροών στα μεγάλα βάθη άντλησης και επανεισαγωγής ώστε να αποτρέπονται κίνδυνοι σεισμικών δονήσεων; Και πολλά άλλα… Όλα αυτά δεν μπορεί να αντιμετωπισθούν με το "βλέποντας και κάνοντας". Δεν θέλουμε να γίνουμε το πείραμα για την απόκτηση της τεχνογνωσίας.
2ον. Μπαίνει το ζήτημα του τι θα γίνει η περισσευούμενη ηλεκτρική ενέργεια, τάξης μεγέθους άνω των 100 μεγαβάτ. Πρέπει να δοθεί θεσμική εγγύηση ότι θα μπαίνει σε ένα καλώδιο και θα φεύγει και ότι δεν θα γίνει αιτία συρροής ενεργοβόρων βιομηχανιών στο νησί. Γιατί αλλιώς θα υπάρξει ριζική και καταστροφική διαφοροποίηση από τις επιλογές που έχει κάνει ο κόσμος του νησιού για το είδος ανάπτυξης και τον τρόπο ζωής του. Και όσο κι αν η εκμετάλλευση της γεωθερμίας ακούγεται σύμφωνη με τις τρέχουσες περιβαλλοντικές επιταγές, αφού είναι ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, δεν σημαίνει πως ένας τόπος πρέπει να θυσιάσει τις επιλογές που έχει κάνει για την ζωή και το μέλλον του.
3ον. Κι αν ακόμα δεχτούμε ότι οι δυο προηγούμενες προϋποθέσεις μπορούν να ικανοποιηθούν δεν σημαίνει ότι η ύπαρξη της τεράστιας εγκατάστασης δεν θα επηρεάζει καταλυτικά την αισθητική, τον χαρακτήρα και τον χαρακτηρισμό του νησιού. Έτσι, κι αν, ασφαλώς, αποτελούν αναγκαίες συνθήκες, δεν φτάνουν. Χρειάζεται και η ικανή συνθήκη, το κίνητρο. Αυτό που θα έπειθε τους Μηλιούς να ξανασκεφτούν το ζήτημα. Εδώ η μελέτη – πρόταση θα πρέπει να περιγράψει πειστικά ότι θα παράσχει ένα μέλλον καλύτερο από το παρόν. Για όλους και για τον καθένα. Μπορεί;

Οπωσδήποτε το τελικό μέγεθος της εγκατάστασης είναι η βασική παράμετρος στις αποτιμήσεις αυτές. Κι αν προταθεί να ξεκινήσει "πιλοτικά και περιορισμένα" η γεωθερμία υψηλής ενθαλπίας, ας μη γελιόμαστε, η πρόθεση της εκμετάλλευσης θα είναι να φθάσει βαθμιαία στο εκατό τα εκατό. Και μόνο σ’ αυτή τη βάση θα πρέπει να εξεταστεί το ζήτημα.